Niesky na Łużycach Górnych

Niesky

Informacje historyczne

Zwiedzając okolice Karłowickiej Doliny czasami kierujemy się za granicę zachodnią kraju. Tym razem celem naszej wycieczki jest miasteczko położone blisko polskiej granicy, aby zobaczyć 276 letnią miejscowość, która została założona jako gmina chrześcijańska. W internecie jest niewiele informacji o Niesky w języku polskim, dlatego będziemy głównie korzystać z informacji ze storn niemieckich.

Miasto zostało założone przez grupę Braci Morawskich w 1742 roku. W roku 1741 przybyli oni z Czech do gminy chrześcijańskiej w Herrnhut po otrzymaniu zgody przez właściciela ziemskiego Ludwika von Zinzendorf. Emigrowali oni z powodu prześladowań ze strony rzymskotatolickiego kościoła i władz w ich ojczyźnie, które rozpoczęły się po Bitwie pod Białą Górą koło Pragi (1620r).

Grupa ta chciała założyć nową osadę od podstaw i zaledwie kilka miesięcy od przybycia otworzyły się drzwi, aby to pragnienie zostało zrealizowane. Właściciel ziemski Siegmund August von Gersdorf z Trebus, którego dobra rozciągały się na północ od Gorlitz był zainteresowany założeniem osady Braci Morawskich na wzór Herrnhut w swoich dobrach. W styczniu 1742 roku liderzy gminy chrześcijańskiej w Herrnhut zatwierdzili plan założenia nowej osady, a 16 maja 1742 podjęto ostateczną decyzję o założeniu osady o nazwie Niska (niem. Niesky). 8 sierpnia 1742 roku został położony kamień węgielny. Miejscowość z małej osady przeobraziła się na przestrzeni okresu od jej powstania w miasto. Obecnie zamieszkuje ją ponad 10 tysięcy osób. Przywódcą nowej gminy chrześcijańskiej został Johan Raschke (1702-1762). Przez swoją posługę i wzór do naśladowania stał się zachętą dla nowych mieszkańców aby przetrwać trudne początki. W samym centrum Niesky gdzie znajduje się muzeum jest domem Raschkiego i stanowi on przykład architektury pierwszych budynków miejscowości. Na cmentarzu Boża Rola w Niesky płyta nagrobna Johana oznaczona jest nr 2 (zdjęcie w galerii). Niesky podobnie jak Herrnhut i wiele innych miejscowości na świecie były przykładem funkcjonowania gminy chrześcijańskiej opartej na zasadach Pisma Świętego. W takich gminach wszyscy mieszkańcy byli członkami Kościoła Morawskiego.

Architektura miejscowości

Niesky tak jak inne miejscowości Braci Morawskich zostały założone na planie krzyża. Jest on widoczny w formie ścieżek kamiennych przebiegających przez główny plac miejscowości. Centralnym obiektem zawsze był budynek spotkań wspólnoty zwany Wielką Salą wznoszony w miejscu przecięcia ramion. W Niesky budynek kościoła wzniesiono centralnie na bocznym skraju tego placu. Założyciele miejscowości decydując się na pozostawienie „pustego centrum” z widocznymi głównymi ścieżkami wyznaczającymi krzyż określili symbolicznie istnienie obecności i panowanie Jezusa Chrystusa, który jest centrum życia gminy chrześcijańskiej. Wzdłuż ramion krzyża wzniesiono budynki służące dla dobra całej wspólnoty jak szkoły, szpital, dom dziecka, dom braci, dom sióstr, dom wdów, szkołę misyjną i seminarium nauczycielskie, domy prywatne, warsztaty rzemieślnicze, ogrody, sklepy itp.

Obiekty zabytkowe

Wielka Sala. Kamień węgielny pod budynek Wielkiej Sali położono 15 maja 1755 roku a oficjalne otwarcie nastąpiło 8 sierpnia 1756 roku. Architektura tego budynku była typowa dla kościołów Braci Morawskich w tamtym okresie. Architektem budynku kościelnego był właściciel ziemski Siegmund August von Gersdorf. Szczegóły podobieństwa można także szukać w Śląskich Domach Modlitwy, które od roku 1742 rozpoczęto wznosić na terenie Śląska, wzniesiono ich 212. Budynek Wielkiej Sali był użytkowany do początku lat 80 XIX wieku, wtedy też budynek został rozebrany a w jego miejsce wybudowano nowy. Oficjalne otwarcie nowego kościoła odbyło 8 sierpnia 1875 roku. Do dnia dzisiejszego jest ciągle użytkowany przez wspólnotę Braci Morawskich.

Cmentarz Boża Rola. Znajduje się w południowo-zachodniej części Niesky na końcu alei wysadzonej lipami o nazwie Gottesackerallee. Każda pochowana osoba na cmentarzu traktowana była i jest jako ziarno siewne na polu Pana Jezusa Chrystusa, które wydało swój owoc. Cmentarz był wzorowany na cmentarzu w Herrnhut. Na teren cmentarza wprowadza nas brama zamknięta od góry łukiem na którym znajduje się napis z Ewangelii Jana 14.9:

„Ja żyję i wy żyć będziecie”.

Najstarsza część cmentarza została wyznaczona według osi symetrii. Po jednej chowano kobiety a po drugiej stronie mężczyzn. W następnych latach cmentarz był powiększany o kolejne sektory według tej samej zasady. Pierwszy pogrzeb odbył się 12 kwietnia 1743 roku. Na cmentarzu znajduje się ponad kilka tysięcy nagrobków. Wszystkie nagrobki są jednakowe, wykonane z kamiennej płyty o kształcie prostokątnym, na których znajdują się imiona i nazwiska zmarłych, daty i miejsca urodzenia oraz śmierci, cytat z Biblii lub wiersz z ulubionej pieśni zmarłego. W ten sposób cmentarz wyraża zasadę równości przed Bogiem Ojcem i Jego Synem Zbawicielem, że wszyscy ludzie są równi i nie ma On względu na osobę. Płyty nagrobne znajdują się w równych rzędach i ułożone są na powierzchni ziemi. Zmarli byli chowani w jednakowy sposób, ubrani w białe ubrania i w białych prostych trumnach po kolei według daty śmierci. Nie istniała żadna rezerwacja miejsc. Ten sposób pochówku jest w dalszym ciągu kontynuowany dla członków wspólnoty Braci Morawskich.

Jedną z najbardziej znanych osób pochowanych na cmentarzu jest Georg Schmidt (1709-1785). Był on pierwszym misjonarzem w Południowej Afryce i uważany jest za jej duchowego ojca. Prowadził pracę ewangelizacyjną wśród plemienia Hottentots (Khoi-Khoi). Dzięki tej pracy powstała pierwsza stacja misyjna w Południowej Afryce, obecnie miasto Genadendal.

Dom Braci (niem. Brüderhaus). Jest to duży dom komunalny po lewej stronie kościoła, był przeznaczony dla samotnych mężczyzn. Budynek posiadał około 100 pokoi na pierwszym i drugim piętrze. Każdy miał swój pokój. Na parterze od podwórza mieściły się warsztaty rzemieślnicze i dziedziniec zachowane w dobrym stanie. Typowymi warsztatami prowadzonych przez braci były: kuźnia, wyroby skórzane i produkcja siodeł, stolarstwo, ciesielstwo, garncarstwo, szklarstwo itp. Bracia często pracowali w zespołach, co wraz z efektywnością produkcji sprzyjało przekształceniu warsztatów w małe przedsiębiorstwa. Niektóre zakłady funkcjonujące w Niesky do dnia dzisiejszego mają swoje początki sięgające początków miejscowości.

Istniał także dom dla samotnych sióstr, który podczas II Wojny Światowej został zniszczony. Mieścił się po prawej stornie kościoła, obecnie pusta przestrzeń. Także liczył on około 100 pokoi na piętrze pierwszym i drugim. Na dole funkcjonowały cukiernia, kwiaciarnia, usługi krawieckie, tkalnie itp.

Szkoła dla nauczycieli i szkoła misyjna. W roku 1746 zostaje położony kamień węgielny pod wyższą szkołę dla nauczycieli, a oficjalne jej otwarcie nastąpiło w 1751 roku. Główne motto szkoły było wykute na płaskim kamieniu wmurowanym nad wejściem z napisem ” Ego sum via et veritas et vita” – „Ja jestem drogą i prawdą, i życiem”. Obecnie w budynkach po tej szkole mieści się bibloteka oraz gimnazjum państwowe. Kamień z mottem został usunięty i umieszczony na ścianie frontowej budynku plebani. Szkoła Misyjna Braci Morawskich rozpoczęła funkcjonować od 1869 roku. Nad głównym wejściem do budynku szkoły znajdowało się motto będące poleceniem Jezusa Chrystusa „Idźcie na cały świat i głoście ewangelię”, w okresie istnienia NRD zostało ono ukryte pod drewnianą tablicą. Jednym z absolwentów tej szkoły jest znany w Polsce pastor ewangelicki Ernest Wilhelm Bursche. Wpływ prowadzonej działalności misyjnej jest widoczny na płytach nagrobnych na cmentarzu Boże Pole, z których wielu spoczywających ma miejsce urodzenia w różnych zakątkach świata.

Muzeum Johan Raschke Haus. Prezentuje wystawę poświęconą historii miasta. To najstarszy dom w Niesky, znajduje się w nim informacja turystyczna.

Kamiennice i budynki w stylu herrnhuckiego baroku.